Dogmat w Kościele katolickim. Co to jest i czemu służy?

Choć słowo dogmat w życiu codziennym bardzo często ma negatywny wydźwięk, to jednak w Kościele Katolickim dogmat jest nauką wiary zawartą w Objawieniu. To twierdzenie przyjmowane za pewne i objawione przez Boga. Dokładna definicja dogmatów w Katechizmie Kościoła Katolickiego brzmi: Prawdy zawarte w Objawieniu Bożym lub prawdy, które mają z nimi konieczny związek (KKK 88). Stanowią więc niejako filary wiary katolickiej.

"Między naszym życiem duchowym i dogmatami istnieje organiczna więź. Dogmaty są światłem na drodze naszej wiary; oświecają ją i nadają jej pewność. I na odwrót, jeśli nasze życie jest prawe, to nasz rozum i nasze serce są otwarte na przyjęcie światła dogmatów wiary" (KKK 89).

Skąd się wzięły dogmaty w Kościele katolickim?

Dogmat (z gr. dogma) oznaczał pierwotnie opinię, pogląd, czy decyzję. Zazwyczaj taka opinia była wygłaszana oficjalnie. W starożytności pojęcia tego zaczęli używać chrześcijanie. Rozumieli je podobnie – jako wspólne przekonanie, ogłoszone oficjalnie. Jednak to nie Kościół jest "wynalazcą" dogmatów, gdyż to nie On wynalazł treści swojej wiary. Punktem wyjścia do odnalezienia treści wiary i stworzenia dogmatu jest z pewnością Pismo Święte, brane w całości – Stary i Nowy Testament. Konieczne jest jednak poprawne rozumienie jego treści. Dogmaty stanowią nie jako podsumowanie zasad biblijnych.

Kościół jest tym, który przekazuje zasady wiary katolickiej. Przekaz to po łacinie traditio. To tutaj swój początekbierze pojęcie tradycji. To oznacza, że tradycja nie jest czymś, co dodano do Pisma Świętego potem, ale całym przekazem wiary nauczanym w Kościele. Przekaz ten obejmuje więc zarówno treści biblijne, jak i ich pogłębione zrozumienie, ich wyrażanie w nowych sytuacjach, a także sam Kościół z jego nauczaniem, sakramentami, modlitwą i strukturą. To one służą i niejako współuczestniczą w przekazie wiary.

Czemu służą dogmaty?

Dogmaty ujmują stałe i podstawowe treści wiary chrześcijańskiej. Właściwie nie wymagałyby więc oficjalnego ogłaszania i definiowania. Jednak taka konieczność wynika niejako z potrzeb społeczności chrześcijan – bardziej z życia publicznego niż prywatnego. Kościół potrzebuje klarownego, wspólnego wyznania wiary. Skład Apostolski i "Credo" mszalne zawierają wyliczenie najważniejszych zasad, czyli właśnie głównych dogmatów wiary.

Wraz z rozwojem chrześcijaństwa, takich dogmatów było coraz więcej. Był to niejako zbiór informacji dla chrześcijan, ale także osób niewierzących, o tym czego naucza Kościół. Ogłaszając dogmaty, Kościół w żaden sposób niczego nie narzuca, a jedynie podaje, co należy uznać i w co wierzyć, aby stać się chrześcijaninem. Wiara katolicka nie jest więc wybiórcza i nie ma możliwości wyboru tylko tego, co nam odpowiada.

Jednak zbiór dogmatów to nie tylko katechizmowe streszczenie zasad chrześcijańskich. Dzięki dogmatom prawdy wiary zostały w jakiś sposób podsumowane. Tak, aby ulepszyć rozumienie ich treści. W ustanawianiu dogmatów zastosowano bowiem nie tyle język potoczny, co filozoficzny. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa dogmaty pozwoliły zbudować "most" pomiędzy dwoma światami: światem biblijnym oraz światem kultury i sposobu mówienia cywilizacji greckiej i łacińskiej, w których chrześcijaństwo się zakorzeniło.

Św. Tomasz z Akwinu zdefiniował, że dogmat to "zdanie wyrażające nieomylnie prawdę wiary, ku tej prawdzie zmierzające". Oznacza to, że Kościół nie wierzy w sam dogmat, ale w prawdę w nim zawartą. Z kolei o. Jacek Salij OP zauważa, że "przyjęcie dogmatu, aprobata dla zawartej w nim prawdy, to dopiero początek duchowej przygody, która dzięki temu dogmatowi nas czeka. Bardzo wielu katolików zna to z własnego doświadczenia, że dopiero po latach zaczyna mnie zachwycać i mieć realny wpływ na moje życie dogmat, w który wierzyłem od dawna".

Co jest dogmatem a co nim nie jest?

Stąd też w Kościele katolickim nie ma określonego katalogu dogmatów. Kościół nie zwraca uwagi na ich liczbę, a treść, która ma pomóc wiernym w poznaniu Chrystusa i głoszeniu jego nauki z miłością i w prawdzie.

Nie wszystko w Kościele jest dogmatem. Są nimi na pewno treści wprost ogłoszone przez Boga w Piśmie Świętym, a także te sprecyzowane w Kościele. Jednak są również poglądy i zdania, które można uznać za bardzo prawdopodobne, ale niewiążące. One nie stanowią dogmatu wiary.

Reformacja w XVI wieku spowodowała, że dogmat zaczęto pojmować jako wyraz pewnej ortodoksji Wcześniej, pod pojęciem dogmatu rozumiano po prostu określoną doktrynę. W religii katolickiej dogmaty są wyrazem nauczycielskiej misji Kościoła, która została mu nadana przez samego Chrystusa (Mt 28,19).

Nauczanie ex cathedra

Dogmaty wiary są ogłaszane podczas soborów przy udziale papieża lub przez samą głowę Kościoła. Pierwszym po-apostolskim Soborem, który sformułował dogmaty wiary był Sobór nicejski I w IV wieku. Wtedy sformułowano m.in. Credo nicejskie. Sprawy dotyczące wiary rozstrzygane przez papieża nazywa się nauczaniem ex cathedra, tzn. ogłoszone twierdzenie wiary nie podlega dyskusji. Nauczanie ex cathedra nie może być podważane, ponieważ stoi za nim autorytet samego Chrystusa. Przekazał On przecież Kościołowi władzę nauczania wiary i moralności (KKK 88).

Autorytet papieża, następcy św. Piotra został sprecyzowany właśnie w jednym z dogmatów – o nieomylności papieża – podczas Soboru Watykańskiego I. W średniowieczu, ci, którzy byli sceptycznie lub krytycznie nastawieni do dogmatów byli surowo karani.

Przykłady dogmatów w Kościele katolickim

• 431 rok – Sobór w Efezie ogłasza dogmat o Bogurodzicy.
• 649 rok – Papież Marcin I na Synodzie Laterańskim w Rzymie ogłasza dogmat "O Maryi zawsze Dziewicy".
• 787 rok – II Sobór Nicejski ogłasza dogmat o Bożym wcieleniu Jezusa Chrystusa.
• 1215 rok – IV Sobór Laterański ogłasza dogmat o przeistoczeniu.
• 1439 rok – Sobór we Florencji ogłasza dogmaty o czyśćcu i piekle.
• 1546 rok – Sobór Trydencki ogłasza dogmat o grzechu pierworodnym.
• 1854 rok – Pius IX ogłasza dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny.
• 1870 rok – Pius IX ogłosił dogmat o nieomylności papieża.
• 1950 rok – Pius XII ogłasza dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny.

Dogmat o nieomylności papieża

Dogmat o nieomylności papieża ogłoszono w 1870 roku na soborze watykańskim I w konstytucji dogmatycznej Pastor aeternus. Dotyczy on tzw. nauczania ex cathedra. Ojcowie soboru utrzymywali, że nauka o nieomylności papieża jest ściśle związana z prymatem papieża oraz biblijnym zapewnieniem Jezusa o stałości wiary Piotra Apostoła, którego przecież papież jest następcą.

Za zgodą świętego Soboru nauczamy i definiujemy jako dogmat objawiony przez Boga, że Biskup Rzymski, gdy mówi ex cathedra – tzn. gdy sprawując urząd pasterza i nauczyciela wszystkich wiernych, swą najwyższą apostolską władzą określa zobowiązującą cały Kościół naukę w sprawach wiary i moralności – dzięki opiece Bożej przyrzeczonej mu w osobie św. Piotra Apostoła posiada tę nieomylność, jaką Boski Zbawiciel chciał wyposażyć swój Kościół w definiowaniu nauki wiary i moralności. Toteż takie definicje są niezmienne same z siebie, a nie na mocy zgody Kościoła. Jeśli zaś ktoś, co nie daj Boże, odważy się tej naszej definicji przeciwstawić, niech będzie wyłączony ze społeczności wiernych.

Nieomylność papieża należy rozumieć jako bezbłędność w sprawach wiary i moralności, nie zaś w sprawach codziennych.

Dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny

Dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny został ogłoszonyw Kościele katolickim bullą Ineffabilis Deus 8 grudnia 1854 roku przez Piusa IX. Dogmat ten definiuje szczególny stan świętości będący przywilejem Maryi.

(...) ogłaszamy, orzekamy i określamy, że nauka, która utrzymuje, iż Najświętsza Maryja Panna od pierwszej chwili swego poczęcia – mocą szczególnej łaski i przywileju wszechmogącego Boga, mocą przewidzianych zasług Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego – została zachowana jako nietknięta od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego, jest prawdą przez Boga objawioną, i dlatego wszyscy wierni powinni w nią wytrwale i bez wahania wierzyć.